Asset Publisher
Barkniewko (Barkenbrügge) niemieckie obozy jenieckie w latach 1939- 1945
Historia obozów jenieckich w Barkniewku ściśle związana jest z utworzeniem niemieckiego poligonu Groß Born, który powstał w latach 1935-1936.
Nazwa poligonu nawiązywała do wioski Gross Born, która znajdowała się w centrum poligonu. Początki wykorzystania słabo urodzajnych, piaszczystych terenów do celów wojskowych sięgają roku 1912 i mają ścisły związek z istniejącym poligonem wojskowym w miejscowości Hammerstein (pol. Czarne) w powiecie Schlochau (pol. Człuchów). Początkowo przy tworzeniu planu poligonu w roku 1934 teren wsi Barkenbrűgge (pol. Barkniewko) nie znajdował się w granicach poligonu, stało się to w II etapie rozbudowy infrastruktury poligonu, gdy całą wieś Barkenbrügge i część wsi Marienwalde (pol. Marianowo, Czersk) włączono do obszaru poligonu. Po tej zmianie poligon Gross Born liczył 18 659 ha i na jego terenie znalazło się 6 wsi, z których sukcesywnie wysiedlano mieszkańców i cały obszar stał się terenem wojskowym. Obszary zalesione (8546 ha) były administrowane przez 7 leśnictw i podporządkowane pod zarząd lasów wojskowych z siedzibą w Marienwalde. Na terenie poligonu Gross Born Niemcy wybudowali 2 kompleksy koszar Gross Born lager Linde (obecnie Borne Sulinowo) dla 15 tysięcy żołnierzy i Gross Born lager Westfalenhof (obecnie Kłomino) dla ok. 6 tysięcy żołnierzy. Przed wybudowaniem koszar powstały w ich bliskim sąsiedztwie 2 duże kompleksy drewnianych baraków dla potrzeb niemieckich robotników, w których mieszkało ich łącznie ok. 4 tysięcy. Przed wybuchem wojny z Polską 26.08.1939 roku w barakach utworzono obóz przejściowy dla polskich jeńców wojennych Dulag E (Durchgangslager E – obóz przejściowy E), do którego w większości przywożono polskich jeńców wojennych wziętych do niewoli przez żołnierzy niemieckiej 4 Armii z jenieckich obozów zbiorczych (niem. Sammellager) min. z Wejherowa, Terespola Pomorskiego, Starogardu Gdańskiego, Bożego Pola, Karolewa k. Bydgoszczy, Grupy k. Grudziądza i innych. Wg. danych Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w dniu 18 września 1939 w Dulagu E znajdowało się 8298 polskich jeńców wojennych. 3 września 1939 zmarli pierwsi polscy jeńcy wojenni na terenie poligonu Gross Born i zostali pochowani na prowizorycznym cmentarzu w pobliżu niemieckiego ewangelickiego cmentarza w pobliżu miejscowości Linde (obecnie ul. Orła Białego w Bornem Sulinowie). W dniu 10 października obóz jeniecki Dulag E został przekształcony w obóz dla jeńców szeregowych i podoficerów Stalag II E (Stammlager II E). Chcąc wyrównać deficyt brakujących rąk do pracy Niemcy wykorzystywali polskich jeńców wojennych przy pracach polowych w rolnictwie. W dniu 30 października 1939 w Stalagu II E przebywało 7300 jeńców, w tym 2229 cywilów i 1985 żołnierzy oraz 1882 cywilów było wykorzystanych do pracy. Jeńcy skierowani do pracy tworzyli drużyny robocze (od 20 – 50 jeńców) poza terenem macierzystego obozu i pracowali w majątkach ziemskich i gospodarstwach na terenie Prowincji Pomorskiej min. w powiecie szczecineckim – 90 drużyn roboczych, w powiecie wałeckim – 69, w powiecie drawskim 73 drużyny robocze. Z nielicznie zachowanych fragmentów relacji polskich jeńców wojennych zgromadzonych w dokumentach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oddział w Koszalinie wynika, że w pobliżu Barkenbrűgge byli również rozmieszczeni polscy jeńcy wojenni. Od wiosny 1940 r. władze niemieckie rozpoczęły masową akcję pozbawiania polskich jeńców wojennych statusu jeńca wojennego z równoczesnym ich przechodzeniem na status robotnika cywilnego. 11 maja 1940 na ogólną liczbę 7548 jeńców w Stalagu II E tylko 295 znajdowało się w obozie jenieckim, natomiast pozostali byli zatrudnieni poza obozem macierzystym. W dniu 1 czerwca 1940 Stalag II E został przekształcony w Oflag II D Gross Born Westfalenhof (drewniane baraki w pobliżu Kłomina tzw. Obóz na Psiej Górce) do, którego od 11 czerwca 1940 r. zaczęto przywozić francuskich jeńców wojennych w liczbie ponad 5,5 tysiąca, w późniejszym czasie liczba francuskich jeńców wojennych wynosiła w tym obozie ok. 3 tysięcy oficerów i ordynansów. Niemcy przygotowując plan napaści na ZSRR przygotowywali się do przyjęcia ogromnej ilości jeńców wojennych planując dla nich obozy jenieckie również na terenie II Okręgu Wojskowego Pomorze. Pierwsze informacje dotyczące planowanych lokalizacji nowych obozów jenieckich dla żołnierzy Armii Czerwonej na terenie poligonu Gross Born pojawiły się 30.04.1941 roku w czasie posiedzenia naczelnego dowództwa Wehrmachtu, w tym też dniu określono numery planowanych obozów dla jeńców żołnierzy Armii Czerwonej również tych na terenie poligonu Gross Born. Tutaj miały się znaleźć się 2 obozy, których numerację określono jako 302 i 323.
15 kwietnia 1941 utworzono Frontstalag 302, którego siedziba miała znajdować się w Arnswalde (Choszczno) przyporządkowano go do II Okręgu Wojskowego Inf. ERs. Batl. 4 Kolberg W.K. II. 15 maja 1941 podporządkowano go Dowództwu ds. Jeńców Wojennych w II Okręgu Wojskowym
W dniu 16.6.1941 roku naczelne dowództwo niemieckiego Wehrmachtu określiło maksymalną liczbę jeńców wojennych, którzy mieli znaleźć się docelowo w 2 obozach na terenie poligonu Gross Born 302 – 50 tysięcy, 323 – 30 tysięcy.
15 lipca 1941 Stalag 302 podporządkowano do Landesschutzen Ers. Batl 2 Stettin W.K.II. Po wybuchu wojny ze Związkiem Radzieckim 22 lipca 1941 roku pierwsza informacja
o zorganizowanym na terenie poligonu Gross Born obozie jenieckim pojawiła się 23.6.1941
i dotyczyła Russenlager Gross Born 323 Gross Born Rederitz. Kolejna informacja o obozie na terenie poligonu Gross Born pochodzi z dnia 14 sierpnia 1941 roku i dotyczy rozkazu organizacyjnego dla Stalagu II G (323) Gross Born Rederitz. Z sierpnia 1941 roku zachowała się informacja o Stalagu II G(323) i ilości jeńców – 4 381.
W Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony w Rosji zachował się niemiecki dokument z końca 1941 roku dotyczący liczby wydanych jenieckich znaków tożsamości w poszczególnych obozach jenieckich, a w nim min. Informacja dotycząca obozów z terenu poligonu Gross Born:
- II G (323) Gross Born – Rederitz – od numeru 1 –11 694
- II H (302) Gross Born – Barkenbrűgge – od numeru 1 – 18 200
Nieśmiertelniki z numeracją tego obozu odnaleziono min. w czasie przeprowadzonej w sierpniu 1971 przez OKBZH w Polsce ekshumacji na Cmentarzu Wojennym w Krągach k. Bornego Sulinowa (Kostjuczenko Ilja Aleksandrowicz ur. W 1901 r. Nr jeńca wojennego (302) 19738 zmarły 23.2.1943r. Przyczyna śmierci zapalenie płuc pochowany na Standortfrirdhof Gr. Born Linde (obecnie cmentarz wojenny Kragi-Borne Sulinowo) rząd 3 miejsce 1.
Liczbę jeńców żołnierzy Armii Czerwonej w obozach jenieckich na terenie poligonu Gross Born
w kolejnych miesiącach i latach przedstawiają tabele
Nazwa obozu |
10.08.41 |
1.10.41 |
1.11.41 |
1.12.41 |
1.1.42 |
1.2.42 |
323 (II G) Gross Born Rederitz żołnierze Armii Czerwonej |
4.381 |
10 201 |
1 909 |
3 848 |
3 055 |
2 730 |
Polacy żołnierze WP |
|
|
|
9 |
8 |
|
302 (II H) Barkenbrügge Żołnierze Armii Czerwonej |
- |
3 084 |
1 263 |
2 705 |
963 |
14-* |
Polacy |
|
|
|
2 |
2 |
|
*od dnia 1 lutego 1942 roku Stalag 302 (II H) przeniesiono z Barkenbrűgge do obozu Gross Born Rederitz, a w miejscu obozu jenieckiego w Barkenbrűgge utworzono filię obozu Stalag II H (302)
Stalag 323 (II G) został formalnie zlikwidowany i wykreślony z ewidencji istniejących obozów jenieckich.
Liczba jeńców w Stalagu 302 (II H) Gross Born Rederitz wraz z filią obozu w Barkenbrűgge w 1942 r.
Nazwa obozu |
1.4.42 |
1.5.42 |
1.6.42 |
1.8.42 |
1.9.42 |
1.10.42 |
1.11.42 |
1.12.42 |
302 (II H) Gr. Born Rederitz Żołnierze Armii Czerwonej |
4 382 |
1 658 |
1 252 |
1 355 |
2 224 |
4 846 |
1760 |
4 667 |
Polacy |
14 |
14 |
14 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
Liczba jeńców w Stalagu 302 (II H) Gross Born Rederitz wraz z filią obozu w Barkenbrűgge w 1943 r.
Nazwa obozu |
1.1.43 |
1.2.43 |
1.3.43 |
1.4.43 |
1.5.43 |
1.6.43 |
1.7.43 |
1.8.43 |
302 (II H) Gr. Born Rederitz Żołnierze Armii Czerwonej |
4 999 |
3 500 |
6 691 |
5 978 |
3 368 |
3 368 |
2 183 |
787* |
Polacy |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
*302 KGF. Lazarett (szpital jeńców wojennych)
Od września 1943 roku do stycznia 1944 roku obóz jeniecki 302 (II H) Gross Born Rederitz wraz
z obozem filialnym w Barkenbrűgge został objęty kwarantanną. W styczniu 1944 roku w miejscu Stalagu 302 (II H) Gross Born Rederitz został umieszczony przeniesiony z Neubrandenburga oficerski obóz jeniecki Oflag II E, do którego w lutym 1944 roku przeniesiono polskich jeńców wojennych
z Oflagu II D Gross Born Westfalenhof (nazywany przez jeńców obozem górnym lub na Psiej Górce) łącząc te dwa obozy w jeden utworzono znacznie większy Oflag II D Gross Born Rederitz (pospolicie nazywany przez jeńców obozem dolnym).
W niemieckiej literaturze naukowej poświęconej obozom jenieckim wspomina się ponadto, że w pobliżu miejscowości Barkenbrűgge istniały jeszcze inne obozy jenieckie:
- 09.06.44 – 14.12.44 – Stalag 351 (brak szczegółowych informacji na temat tego obozu)
- październik 44 – styczeń 45 – Oflag 65 (w obozie tym byli przetrzymywani głównie oficerowie Armii Jugosłowiańskiej – Serbowie)
Oflag 65 – Stan liczebny jeńców 1.10.44 – 1.1.45
Nazwa obozu |
Data |
Stopnie Wojskowe |
Jugosłowianie [Serbowie] |
Jeńcy radzieccy |
Razem |
Oflag 65 Barkenbrűgge [Barkniewko] |
1.10.44 |
Oficerowie |
1 608 |
- |
1813 |
Ordynansi |
26 |
- |
|||
|
- |
|
179 |
||
1.11.44 |
Oficerowie |
1 965 |
|
2193 |
|
|
Ordynansi |
49 |
|
||
|
- |
|
179 |
||
1.12.44 |
Oficerowie |
1960 |
|
2192 |
|
|
Ordynansi |
53 |
|
||
|
- |
|
179 |
||
1.1.45 |
Oficerowie |
2606 |
|
2912 |
|
|
Ordynansi |
120 |
|
||
|
- |
186 |
|
Pod koniec stycznia 1945 roku jeńców z Oflagu 65 z Barkenbrűgge przeniesiono do Oflagu II D Gross Born Rederitz skąd większość z nich ruszyła w marsz ewakuacyjny na zachód, jednak sporej grupie Jugosłowian udało się pozostać z częścią polskich jeńców w Oflagu II D Gross Born Rederitz i zostali oswobodzeni 4 lutego 1945r przez żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego.
Po II wojnie światowej na terenie byłego niemieckiego poligonu Gross Born w dniach 8 – 17.05.1953r. oraz 26.05 – 30.05.1953r. przeprowadzono ekshumacje z 2 miejsc w pobliżu dawnego niemieckiego obozu jenieckiego Barkenbrűgge. W czasie ekshumacji odnaleziono 2998 jeńców, których szczątki zostały przewiezione na cmentarze wojenne w Szczecinku i Drawsku. Na cmentarzu wojskowym w Szczecinku pochowano 469 ekshumowanych, a w Drawsku Pomorskim na cmentarzu wojskowym pochowano 2529 ekshumowanych.